I. TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM RA ĐỜI LÀ TẤT YẾU CỦA LỊCH SỬ PHONG TRÀO CÔNG NHÂN VIỆT NAM

Giai cấp công nhân Việt Nam ra đời trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ I của thực dân Pháp (1897 - 1914) và nhanh chóng trưởng thành trong đợt khai thác thuộc địa lần thứ II (1919 - 1929). Do phải chịu hai tầng áp bức, bóc lột tàn bạo của chế độ thuộc địa nửa phong kiến nên đời sống giai cấp công nhân và nhân dân lao động nước ta vô cùng khổ cực. Bởi vậy các cuộc đấu tranh của công nhân lao động ở các hầm mỏ, nhà máy, đồn điền đã liên tiếp nổ ra chống lại chế độ tư bản và bọn phong kiến. Ban đầu các cuộc đấu tranh còn diễn ra lẻ tẻ, mang tính tự phát, nhưng về sau đã có sự liên kết, có tính tổ chức chặt chẽ hơn.

Từ sự đòi hỏi của phong trào và nhu cầu của cuộc đấu tranh, nhiều nơi đã thành lập những Hội nghề, Nghiệp đoàn, Công hội. Tiêu biểu nhất là Công hội Ba Son (Sài Gòn - Gia Định) được thành lập năm 1920 do đồng chí Tôn Đức Thắng (sau này là Chủ tịch Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam) đứng đầu. Tuy phạm vi hoạt động chỉ ở cơ sở, thời gian hoạt động không lâu (năm 1926 tự giải tán) nhưng Công hội Ba Son đã có ảnh hưởng lớn trong phong trào công nhân Nam bộ, để lại một dấu ấn trong lịch sử hình thành và phát triển của tổ chức Công đoàn Việt Nam.

Người đặt cơ sở lý luận và nền tảng tư tưởng cho việc thành lập Công đoàn Việt Nam là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1923 khi viết tác phẩm nổi tiếng “Bản án chế độ thực dân Pháp”, Người đã nói: “… Việc cần thiết hiện nay là phát động một cuộc tuyên truyền để thành lập các tổ chức Công đoàn ở các nước thuộc địa, nửa thuộc địa và phát triển các Công đoàn hiện có còn dưới hình thức phôi thai”.

Năm 1927, trong tác phẩm “Đường cách mệnh”, Người đã chỉ rõ tính chất, nhiệm vụ của Công hội là: “Tổ chức Công hội trước là để công nhân đi lại với nhau cho có cảm tình, hai là để nghiên cứu với nhau, ba là để sửa sang cách sinh hoạt của công nhân cho khá hơn bây giờ, bốn là để giữ gìn quyền lợi cho công nhân, năm là để giúp cho quốc dân, giúp cho thế giới”.

Đứng trước sự đòi hỏi và yêu cầu của phong trào công nhân, dưới sự lãnh đạo của Đông Dương Cộng sản Đảng, ngày 28/7/1929, tại số nhà 15 phố Hàng Nón - Hà Nội, đã tiến hành Đại hội thành lập Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ (tiền thân  của Công đoàn Việt Nam). Tham dự Đại hội có đại biểu của Tổng Công hội các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng, khu mỏ Đông Triều, Mạo Khê (Quảng Ninh). Đại hội đã bầu Ban Chấp hành Trung ương Lâm thời Tổng Công hội Đỏ do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương Lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng đứng đầu. Đại hội thông qua Chính cương, Điều lệ, đồng thời quyết định ra Báo Lao Động (tiền thân của Báo Lao Động ngày nay) và Tạp chí Công hội Đỏ (tiền thân của Tạp chí Lao động & Công đoàn ngày nay) làm cơ quan ngôn luận và nghiên cứu lý luận của Công hội Đỏ.

Sự kiện thành lập Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ có ý nghĩa hết sức to lớn, là một mốc son chói lọi trong lịch sử phong trào công nhân và Công đoàn Việt Nam. Lần đầu tiên giai cấp công nhân Việt Nam có một đoàn thể cách mạng rộng lớn, hoạt động có tôn chỉ, mục đích, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của đông đảo công nhân lao động. Chính vì ý nghĩa đó, theo đề nghị của Tổng Công đoàn Việt Nam (nay gọi là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), Bộ Chính trị TW Đảng Cộng sản Việt Nam quyết định lấy ngày 28/7/1929 là ngày thành lập của Công đoàn Việt Nam và đã được nhất trí thông qua tại Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ V (năm 1983).

II. TÊN GỌI CỦA TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬ

Trong quá trình hình thành, xây dựng và phát triển, tổ chức Công đoàn Việt Nam có nhiều tên gọi khác nhau, mỗi tên gọi đều mang ý nghĩa và phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cách mạng của đất nước:

1. Công hội Đỏ (1929 - 1935)

2. Nghiệp đoàn Ái hữu (1936 - 1939)

3. Hội Công nhân Phản đế (1939 - 1941)

4. Hội Công nhân Cứu quốc (1941 - 1946)

5. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (1946 - 1961)

6. Tổng Công đoàn Việt Nam (1961 - 1988)

7. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam (1988 – 25/9/2018)

8. Công đoàn Việt Nam (Từ 26/9/2018 đến nay)

Dù trải qua nhiều lần đổi tên, nhưng bản chất, nguyên tắc tổ chức của Công đoàn Việt Nam vẫn không thay đổi.

III. CÁC KỲ ĐẠI HỘI CỦA CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM

Trải qua 90 năm xây dựng, trưởng thành và phát triển, tổ chức Công đoàn Việt Nam đã tiến hành được 12 kỳ Đại hội. Mỗi kỳ Đại hội đều đề ra mục tiêu phù hợp với đặc điểm, tình hình, bối cảnh lịch sử theo từng thời kỳ cách mạng của đất nước ta.

         1. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ I diễn ra từ ngày 01/01/1950 đến ngày 15/01/1950 tại xã Cao Vân, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, chiến khu Việt Bắc. Dự Đại hội có trên 200 đại biểu.

         *Mục tiêu của Đại hội là: “Động viên công nhân viên chức cả nước, nhất là công nhân ngành Quân giới sản xuất nhiều vũ khí, khí tài phục vụ cho kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi”.

          Đại hội đã bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa I gồm 21 Ủy viên chính thức, 04 Ủy viên dự khuyết. Đồng chí Hoàng Quốc Việt được bầu làm Chủ tịch.

         2. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ II diễn ra từ ngày 23/02/1961 đến ngày 27/2/1961 tại Trường Thương nghiệp, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 752 đại biểu.

         *Mục tiêu của Đại hội là: “Động viên cán bộ, công nhân, viên chức thi đua lao động sản xuất, xây dựng CNXH ở miền Bắc, với tinh thần “Mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt” góp phần đấu tranh thống nhất nước nhà”.

         Đại hội đã quyết định đổi tên Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thành Tổng Công đoàn Việt Nam. Đại hội đã bầu Ban chấp hành Tổng Công đoàn Việt Nam khóa II gồm 55 Ủy viên chính thức và 10 Ủy viên dự khuyết. Đồng chí Hoàng Quốc Việt được bầu làm Chủ tịch.

         3. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ III diễn ra từ ngày 11/02/1974 đến ngày 14/2/1974 tại Hội trường Ba Đình, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 600 đại biểu đại diện cho hơn 1 triệu đoàn viên công đoàn trong cả nước.

        *Mục tiêu của Đại hội là: “Động viên sức người, sức của chi viện cho chiến trường, tất cả để giải phóng miền Nam thống nhất đất nước”.

         Đại hội đã bầu Ban chấp hành Tổng Công đoàn Việt Nam khóa III (nhiệm kỳ 1974-1978) gồm 71 Ủy viên. Đồng chí Hoàng Quốc Việt được bầu làm Chủ tịch.

        4. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ IV diễn ra từ ngày 08/5/1978 đến ngày 11/5/1978 tại Hội trường Ba Đình, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 926 đại biểu đại diện cho hơn 2 triệu đoàn viên công đoàn thuộc 39 Liên hiệp Công đoàn địa phương, 18 Công đoàn ngành Trung ương trong cả nước.

*Mục tiêu Đại hội là: “Động viên giai cấp công nhân và những người lao động khác thi đua lao động, sản xuất, phát triển kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hoá trong cả nước”.

         Đại hội đã bầu Ban chấp hành Tổng Công đoàn Việt Nam khóa IV (nhiệm kỳ 1978-1983) gồm 155 Ủy viên. Đồng chí Nguyễn Văn Linh được bầu làm Chủ tịch (sau này là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng).

        5. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ V diễn ra từ ngày 16/11/1983 đến ngày 18/11/1983 tại Hội trường Ba Đình, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 949 đại biểu đại diện cho gần 4 triệu đoàn viên công đoàn trong cả nước.

         *Mục tiêu của Đại hội “Động viên công nhân lao động thực hiện 3 chương trình kinh tế lớn của Đảng. Phát triển nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu”.

          - Đại hội nhất trí lấy ngày 28/7/1929, ngày thành lập Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ là ngày thành lập Công đoàn Việt Nam. Đại hội đã bầu Ban chấp hành Tổng Công đoàn Việt Nam khóa V (nhiệm kỳ 1983-1988) gồm 155 Ủy viên. Đồng chí Nguyễn Đức Thuận được bầu làm Chủ tịch. Tháng 2/1987, đồng chí Phạm Thế Duyệt được bầu làm Chủ tịch.

6. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ VI diễn ra từ ngày 17/10/1988 đến ngày 20/10/1988 tại Hội trường Ba Đình, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 834 đại biểu đại diện cho gần 4 triệu đoàn viên công đoàn trong cả nước.

          *Mục tiêu của Đại hội là: “Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng vì việc làm, đời sống, dân chủ và công bằng xã hội”.

- Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa VI (nhiệm kỳ 1988-1993) gồm 155 Ủy viên. Đồng chí Nguyễn Văn Tư được bầu làm Chủ tịch.

          7. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ VII họp từ ngày 9/11/1993 đến ngày 12/11/1993 tại Hội trường Ba Đình, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 610 đại biểu.

          *Mục tiêu của Đại hội là: “Đổi mới tổ chức và hoạt động Công đoàn, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chăm lo và bảo vệ lợi ích của công nhân lao động”. 

        Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa VII (nhiệm kỳ 1993-1998) gồm 125 Ủy viên. Đồng chí Nguyễn Văn Tư được bầu làm Chủ tịch.

         8. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ VIII diễn ra từ ngày 03/11/1998 đến ngày 06/11/1998 tại Cung Văn hoá Lao động Hữu nghị Việt - Xô, Thủ đô Hà Nội. Về dự có 897 đại biểu đại diện cho gần 4 triệu đoàn viên Công đoàn.

         *Mục tiêu của Đại hội là: “Xây dựng giai cấp công nhân thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển về số lượng và chất lượng, làm nòng cốt trong việc xây dựng khối liên minh vững chắc với nông dân và trí thức; ra sức phát triển đoàn viên trong các thành phần kinh tế, tiếp tục xây dựng tổ chức Công đoàn vững mạnh, nâng cao trình độ cán bộ Công đoàn; tham gia xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng pháp luật, chính sách có liên quan đến công nhân, viên chức, lao động, chăm lo bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của công nhân, viên chức, lao động; tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội; đẩy mạnh phong trào thi đua sôi nổi, động viên công nhân, viên chức, lao động phát huy nội lực phát triển kinh tế - xã hội vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” theo con đường xã hội chủ nghĩa”.

          - Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa VIII (nhiệm kỳ 1998-2003) gồm 145 Ủy viên. Đồng chí Cù Thị Hậu được bầu làm Chủ tịch.

          9. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ IX diễn ra từ ngày 10/10/2003 đến ngày 13/10/2003 tại Cung Văn hoá Lao động Hữu nghị Việt - Xô, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 900 đại biểu đại diện cho 4,25 triệu đoàn viên Công đoàn.

         *Mục tiêu của Đại hội là: “Xây dựng giai cấp công nhân vững mạnh, xứng đáng là lực lượng nòng cốt, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và vai trò lãnh đạo cách mạng trong thời kỳ mới; củng cố và phát triển sâu rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trên cơ sở liên minh vững chắc giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức; tổ chức các phong trào thi đua yêu nước sôi nổi, rộng khắp, thiết thực và có hiệu quả trong CNVCLĐ; tham gia quản lý, chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của CNVCLĐ; đẩy mạnh phát triển đoàn viên và tổ chức Công đoàn trong các thành phần kinh tế; nâng cao năng lực và trình độ cán bộ công đoàn; đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, xây dựng tổ chức công đoàn vững mạnh; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; mở rộng và tăng cường hợp tác quốc tế, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”.

         - Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa IX (nhiệm kỳ 2003-2008) gồm 150 Ủy viên. Đồng chí Cù Thị Hậu được bầu làm Chủ tịch. Tháng 12/2006, đồng chí Đặng Ngọc Tùng được bầu làm Chủ tịch.

10. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ X diễn ra từ ngày 02/11/2008 đến ngày 05/11/2008 tại Cung Văn hóa Lao động hữu nghị Việt – Xô, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 990 đại biểu đại diện cho sức mạnh đoàn kết, ý chí, niềm tin và nguyện vọng của trên 6 triệu đoàn viên công đoàn và CNVCLĐ cả nước.

*Mục tiêu của Đại hội: “Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của công đoàn các cấp; hướng về cơ sở, lấy cơ sở làm địa bàn hoạt động chủ yếu, lấy đoàn viên, CNVCLĐ làm đối tượng vận động; chuyển mạnh hoạt động công đoàn vào việc tổ chức thực hiện chức năng đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, CNVCLĐ; xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ; góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước”.

- Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa X (nhiệm kỳ 2008-2013) gồm 160 Ủy viên. Đồng chí Đặng Ngọc Tùng được bầu làm Chủ tịch.

11. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ XI diễn ra từ ngày 27/7/2013 đến ngày 30/7/2013 tại Cung Văn hóa Lao động hữu nghị Việt – Xô, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 950 đại biểu đại diện cho gần 8 triệu đoàn viên công đoàn và CNVCLĐ trong cả nước.

*Mục tiêu của Đại hội: “Tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động công đoàn theo hướng vì đoàn viên và người lao động, vì sự phát triển bền vững của đất nước; tập trung hướng về cơ sở, thực hiện tốt chức năng chăm lo đời sống, đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên và người lao động; tham gia có hiệu quả vào công tác quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội; nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền vận động, giáo dục và tổ chức thi đua yêu nước trong đoàn viên và người lao động; đẩy mạnh phát triển đoàn viên, thành lập Công đoàn cơ sở, chăm lo đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công đoàn, xây dựng tổ chức công đoàn vững mạnh, góp phần xây dựng giai cấp công nhân ngày càng lớn mạnh, xứng đáng là lực lượng nòng cốt đi đầu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”.

- Đại hội bầu Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa XI (nhiệm kỳ 2013-2018) gồm 172 Ủy viên. Đồng chí Đặng Ngọc Tùng được bầu làm Chủ tịch.

12. Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ XII diễn từ ngày 24/9/2018 đến ngày 26/9/2018, tại  Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Thủ đô Hà Nội. Dự Đại hội có 946 đại biểu chính thức đại diện cho hơn 10 triệu đoàn viên công đoàn và CNVCLĐ trong cả nước.

*Mục tiêu của Đại hội: “Nâng cao hiệu quả đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền lợi của đoàn viên và người lao động, vì việc làm bền vững, đời sống ngày càng cao. Tuyên truyền, giáo dục, nâng cao giác ngộ giai cấp, bản lĩnh chính trị, tinh thần yêu nước, hiểu biết pháp luật, trách nhiệm cao, tay nghề giỏi, góp phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam lớn mạnh. Hoàn thiện mô hình tổ chức, đổi mới phương thức hoạt động, xây dựng đội ngũ cán bộ công đoàn bản lĩnh, trí tuệ, chuyên nghiệp; tập hợp, thu hút đông đảo người lao động vào tổ chức Công đoàn Việt Nam; xây dựng Công đoàn Việt Nam vững mạnh. Tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

- Đại hội quyết định số lượng Ban chấp hành Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa XII, nhiệm kỳ 2018-2023 là 175 ủy viên, tại Đại hội bầu 161 ủy viên, khuyết 14 ủy viên sẽ kiện toàn trong nhiệm kỳ. Đồng chí Bùi Văn Cường - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng được bầu tái cử làm Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khóa XII.

            IV. HỆ THỐNG TỔ CHỨC CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM GỒM 4 CẤP

1. Cấp Trung ương: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. 

2. Công đoàn cấp tỉnh, ngành trung ương gồm:  

+ Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

+ Công đoàn ngành trung ương (chỉ thành lập ở trung ương).

3. Công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở gồm:

+ Liên đoàn lao động huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh;

+ Công đoàn ngành địa phương;

+ Công đoàn các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế;

+ Công đoàn tổng công ty;

+ Công đoàn cơ quan trung ương; 

+ Công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở đặc thù khác.

4. Công đoàn cấp cơ sở gồm có:

+ Công đoàn cơ sở được thành lập trong các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, đơn vị, doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ chức khác có sử dụng lao động theo quy định của pháp luật về lao động, cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam (gọi chung là cơ quan, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp).

          + Nghiệp đoàn cơ sở được thành lập theo địa bàn hoặc theo đơn vị lao động, tập hợp những người lao động tự do, hợp pháp, cùng ngành, nghề./.